W 1885 roku znany malarz Leon Wyczółkowski zniknął… Wyjechał na Ukrainę i przepadł na cztery lata. „Kto może podać adres Leona Wyczółkowskiego, malarza z Warszawy?” – pytano w prasowym ogłoszeniu warszawskiej gazety „Znak”. Tymczasem artysta, zaszyty w ukraińskim ustroniu, zapewne robił w tym czasie to, czym zajmował się przez całe życie – intensywnie tworzył. Dorobek artystyczny tego świetnego malarza przypomniało właśnie Muzeum Podlaskie w Białymstoku.

O ile Matejkę czy Wyspiańskiego jednoznacznie łączymy z Krakowem, Podkowińskiego z Warszawą, a Strzemińskiego z Łodzią, o tyle Leona Wyczółkowskiego zupełnie nie da się przyporządkować do jednego miejsca. Ostatecznie osiadł w dworku w Gościeradzu niedaleko Bydgoszczy, ale w trakcie całego swojego życia spędzał kilkuletnie okresy w różnych częściach kraju: od Mazowsza, przez Lwów, Kraków, Poznań po ukochaną Ukrainę, gdzie powstały jego najsłynniejsze prace. Muzeum Podlaskie prezentuje prace z niemal wszystkich tych okresów, rozpoczynając od pierwszej, młodzieńczej jeszcze akwareli powstałej na rocznicę ślubu dziadków, a kończąc na akwarelach powstałych pod koniec życia malarza.

Salonowiec

W latach 80-tych XIX wieku trzydziestoletni wówczas Leon Wyczółkowski zamieszkał w Warszawie. Prowadził ożywione życie towarzyskie, namalował szereg portretów i scen salonowo-buduarowych. W pracach tych widać wpływy szkoły monachijskiej, gdzie Wyczółkowski wcześniej studiował. Nie były to rewolucyjne portrety pod względem formalnym, jednak elegancja tych przedstawień, dbałość o szczegóły i ciekawe rozwiązania kolorystyczne sprawiały, że jego twórczość cieszyła się dużym powodzeniem.

Kilka prac z tego okresu możemy zobaczyć także w Białymstoku, m. in. przepiękny „Portret kobiety” z 1883 roku. Twarz modelki, ukazana z profilu, spowita jest cieniem. Na czerwoną suknię odsłaniającą ramiona i dekolt narzucony został przeźroczysty, lekki szal. Inny obraz, „Portret kobiety z różą” z 1885 roku, zwraca uwagę przede wszystkim znakomitym oddaniem szczegółu sukni modelki, co dodatkowo podkreśla kontrastowa wobec postaci, ciemna kolorystyka tła. Wobec wspaniale oddanej faktury koronek i wzoru materiału sukni, nawet nienaturalnie wydłużone ręce modelki nie psują ogólnego, bardzo estetycznego wyrazu portretu.

Dokumentalista

Białostocka wystawa prezentuje także dokonania malarza jako dokumentalisty polskiej architektury i rzeźby, ale także przyrody. Wyczółkowski jest twórcą piętnastu tek graficznych, przedstawiających pejzaże miejskie, m in. Gdańska, Warszawy, Lublina, Kazimierza i oczywiście Krakowa oraz Gościeradza.

Widoki miast artysta tworzył węglem, tuszem, akwarelą, temperą, kredką lub ołówkiem. Znacząca część tych prac wykonana jest także w technikach graficznych, którymi Wyczółkowski zainteresował się ok. 1900 roku, jako ukształtowany już artysta w pełni sławy. W początkowym okresie Wyczółkowski eksperymentował z różnymi technikami graficznymi, ostatecznie skoncentrował się niemal wyłącznie na litografii, czyli tworzeniu odbitek z odpowiednio przygotowanego kamienia litograficznego.

Portrecista

Znaczącym elementem wystawy w Muzeum Podlaskim są portrety oraz autoportrety, które Wyczółkowski tworzył przez całe życie. Szczególnie podczas pobytu w Krakowie w latach 1895-1929 (z przerwami) artysta często portretował swoich znajomych i przyjaciół. W tym czasie był już znanym i cenionym malarzem, nie musiał malować przeestetyzowanych wizerunków na zamówienie. Dlatego jego portrety z tego czasu są pełne wnikliwej obserwacji i często znakomicie oddają psychikę czy charakter modela.

Na szczególną uwagę zasługuje „Portret Zofii Cybulskiej” z 1903 roku. Ten duży obraz, zdecydowanie wyróżniający się w sekcji portretów, przedstawia młodą, zamyśloną kobietę w kapeluszu, siedzącą na fotelu z rękoma opartymi na kolanach. Intryguje nie tylko dość nietypowa poza modelki, ale także dość swobodny rysunek kompozycji, szczególnie w jej dolnej partii. Szczegółowość detalu zeszła tu na drugi plan, na rzecz pokazania emocji portretowanej kobiety.

Leon zawodowiec

Leon Wyczółkowski był znakomitym artystą i wystawa w białostockim Muzeum Podlaskim w pełni to pokazuje. Ten wszechstronny twórca przez całe życie poszukiwał nowych wyzwań, nowych miejsc, motywów, a przede wszystkim nowych technik. Malował farbami olejnymi, temperą, akwarelą, rysował kredkami pastelowymi, tuszem, ołówkiem. W szczytowym momencie swojego rozwoju zainteresował się zupełnie inną techniką, czyli grafiką. Artysta bardzo dużo pracował, eksperymentował. I nie da się ukryć, że ostatecznie rzeczywiście osiągał mistrzostwo w każdej dziedzinie, której dotykał.

Widziano w nim nadzieję akademizmu, tymczasem Wyczółkowski uwielbiał plenery, inspirował się impresjonizmem, ale też sztuką japońską. Portretował przedstawicieli elit artystycznych i naukowych, ale jednocześnie zauważał codzienne życie i ludzi ciężko pracujących. Obrazy przedstawiające ukraińskich chłopów, serie „Orka na Ukrainie”, „Woły” czy „Rybacy”, to najpiękniejsze i najsłynniejsze prace artysty.

Warto odwiedzić Muzeum Podlaskie, aby poznać tę wszechstronną twórczość.

Jolanta Boguszewska

Wystawa „Leon Wyczółkowski. Wieczny zachwyt” w Muzeum Podlaskim w Białymstoku czynna do 31 sierpnia 2024 r.

Kuratorka wystawy: dr Monika Kosteczko-Grajek