Juliusz Kossak w niezwykle sugestywny sposób łączył sztukę z narodową historią i tradycją. Choć jego nazwisko najczęściej kojarzone jest z końmi i scenami batalistycznymi, nie ograniczał się do tej tematyki. Był kronikarzem polskiego ducha. Artystą, który utrwalał świat odchodzący powoli w przeszłość.

Urodził się 29 października 1824 roku w Nowym Wiśniczu. Pochodził z rodziny szlacheckiej herbu Kos. Od młodości fascynował się końmi – nie tylko ich anatomią i ruchem, lecz także znaczeniem w kulturze polskiej, zwłaszcza w tradycji wojskowej i ziemiańskiej.

Podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim, ale to sztuka i pasja do rysunku stały się siłą napędową jego życia. Pierwsze profesjonalne lekcje malarstwa pobierał u Piotra Michałowskiego – innego polskiego artysty, malarza koni. Już w młodym wieku Kossak zaczął zdobywać uznanie za swoje szkice przedstawiające żołnierzy, konie i sceny z życia polskiej szlachty.

Sztuka na wskroś polska

W latach 1855–1860 mieszkał w Paryżu, ówczesnej stolicy europejskiej sztuki. To właśnie tam doskonalił swoje umiejętności, obserwując prace francuskich mistrzów akwareli i kopiując dzieła z Luwru oraz Pałacu Luksemburskiego. Mimo pierwszych sukcesów za granicą, Kossak nigdy nie zapomniał o Polsce. Jego prace pełne są nostalgii za ojczyzną i romantycznego idealizmu. W przeciwieństwie do wielu innych artystów, nie próbował kopiować zachodnich wzorców – pragnął tworzyć sztukę narodową, zakorzenioną w polskiej historii, legendzie i krajobrazie.

Po powrocie do kraju zamieszkał w Warszawie i zaangażował się w działalność Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Przyjął również propozycję objęcia stanowiska kierownika artystycznego „Tygodnika Ilustrowanego”. Ostatecznie jednak osiadł w Krakowie, gdzie przez ponad trzy dekady tworzył i wychowywał kolejne pokolenia artystów.

Jego dom – słynna Kossakówka – stał się miejscem spotkań elity intelektualnej i artystycznej tamtej epoki. Bywali tam m.in. Adam Asnyk, Henryk Sienkiewicz, Józef Chełmoński, Stanisław Witkiewicz i Jacek Malczewski. To tam powstały setki jego prac: akwarele, obrazy olejne, ilustracje do książek i czasopism. Juliusz Kossak był niezwykle płodnym artystą – pozostawił po sobie kilka tysięcy dzieł, z których wiele stało się ikonami polskiego malarstwa.

Choć Kossak tworzył również w technice olejnej, to jednak akwarela stała się jego znakiem rozpoznawczym. Używał jej z niezwykłą swobodą, łącząc precyzję rysunku z lekkością barw. Dzięki temu jego prace są pełne światła, ruchu i powietrza. W akwarelach Kossaka można doszukiwać się wpływu francuskiego malarstwa, ale widać w nich też coś głęboko polskiego – połączenie romantyzmu z realistycznym spojrzeniem na naturę i ludzi.

Historia, obyczaj i konie

Twórczość Juliusza Kossaka można podzielić na kilka głównych nurtów:

1. Sceny historyczne

Kossak był mistrzem przedstawiania bitew, potyczek i scen z dziejów Rzeczypospolitej. Jego obrazy nie tylko ukazują dramatyzm wydarzeń, ale także gloryfikują polskiego ducha walki. Wierzył, że przypominanie o dawnej chwale ma znaczenie wychowawcze, budzi dumę narodową i podtrzymuje pamięć o czasach, gdy Polska była wolna.

2. Sceny rodzajowe i obyczajowe

Kossak z wielką czułością, ale i humorem portretował życie polskiej szlachty, ziemiaństwa i wsi. Malował polowania, kuligi, jarmarki i spotkania towarzyskie, wiernie oddając realia i atmosferę epoki. Jego obrazy przenika melancholia i tęsknota za światem, który znikał na jego oczach.

3. Konie – niekończąca się fascynacja

Nie sposób mówić o Kossaku pomijając jego konie. Był nie tylko malarzem tych zwierząt, ale też ich znawcą i miłośnikiem. Potrafił z niezwykłą precyzją oddać ruch, siłę i charakter zwierzęcia. Jego konie są piękne, dumne, pełne życia i ekspresji – są interpretowane jako symbol polskiego temperamentu i wolności.

Dziedzictwo i wpływ

Na początku roku 1899 przeziębił się, co doprowadziło rozwinięcia zapalenia płuc, które w tamtych czasach, bez możliwości zastosowania penicyliny, było dla osób starszych bardzo często wyrokiem śmierci. Choroba postępowała i ostatecznie 3 lutego 1899 roku doprowadziła do jego śmierci. Pochowany został w rodzinnym grobie na cmentarzu Rakowickim.

Juliusz Kossak zapoczątkował artystyczną dynastię. Jego syn Wojciech Kossak kontynuował tradycję malarstwa batalistycznego, a wnuczki Magdalena Samozwaniec oraz Maria Pawlikowska-Jasnorzewska zasłynęły jako wybitne pisarki.

Sam Juliusz był dla wielu współczesnych wzorem artysty-patrioty. Nie uciekał od narodowej tematyki, ale też nie zamykał się w niej – jego prace to uniwersalne opowieści o odwadze, honorze, miłości do ojczyzny, ale też zachwyt nad przyrodą i pięknem natury. Dziś Kossak uchodzi za klasyka polskiego malarstwa XIX wieku. Jego prace znajdują się w najważniejszych muzeach – m.in. w Muzeum Narodowym w Krakowie, Warszawie i Lwowie. Jego dzieła nie tracą aktualności: przypominają, że sztuka może być zarówno piękna, jak i nośna ideowo.

wis