8 października 2023 roku w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku otwarto wystawę prezentującą realizacje izraelskiego rzeźbiarza Daniego Karavana, który przez całe swe artystyczne życie działał na rzecz pokoju między Żydami i Palestyńczykami. Dzień wcześniej, 7 października, Hamas zaatakował Izrael, zabijając ponad tysiąc Żydów. Czy sztuka może wpłynąć na budowanie pokoju w świecie? Niestety, chyba nie.
Tel Awiw jest tylko 20 lat starszy od Daniego Karavana. Artysta urodził się tam w 1930 roku i dorastał razem z miastem. Mógł obserwować, jak nadmorska osada pełna ogrodów i gospodarstw zamienia się w nowoczesną aglomerację. Już w XXI wieku to on stał na czele kampanii, której rezultatem było umieszczenie w 2003 roku zespołu miejskiego Białego Miasta Tel Awiwu, jako największego na świecie skupiska budynków modernistycznych, na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Sam Dani Karavan również wzbogacił miasto swoimi „białymi” realizacjami.
![](https://dlakultury.pl/wp-content/uploads/2023/11/1.jpg)
Trudno właściwie jasno sprecyzować, czy Karavan był rzeźbiarzem, czy architektem. Jego rozsiane po całym świecie monumentalne założenia rzeźbiarskie zlokalizowane są przeważnie w plenerowej przestrzeni publicznej i absolutnie zaprzeczają idei kameralnego, osobistego kontaktu ze sztuką. Wręcz przeciwnie – wieloczłonowe, rozczłonkowane environments (czyli trójwymiarowe dzieła, wśród których można się swobodnie poruszać) artysty, zachęcają widza do przeczesywania wnętrza i zewnętrza realizacji.
![](https://dlakultury.pl/wp-content/uploads/2023/11/2.jpg)
W początku lat 60-tych XX wieku Dani Karavan zrealizował swoje pierwsze dzieła artystyczne w przestrzeni publicznej, czyli płaskorzeźbę w Instytucie Naukowym Weizmanna w Rehovot oraz environment w siedzibie telawiwskiego sądu rejonowego, a także scenografie do przedstawień teatralnych i baletowych. Od tamtej pory artysta stworzył ponad osiemdziesiąt rozsianych po całym świecie mniej lub bardziej monumentalnych environments, które nierozerwalnie wkomponowane są w krajobraz naturalny. Karavan był bowiem jednym z prekursorów twórczości site-specific – czyli projektowania sztuki specjalnie dla określonej przestrzeni, poza którą dzieło nie istnieje. To dlatego tak ważną rolę w odbiorze jego prac odgrywa przyroda zastana w miejscu realizacji – wiatr, który gwiżdże w otworach budowli jak w organach, szum wody, cień, światło, topografia miejsca, tło nieba czy pustyni, roślinność a nawet śpiew ptaków.
![](https://dlakultury.pl/wp-content/uploads/2023/11/3.jpg)
fot. Tuxyso, CC-BY-SA-3.0, Wikimedia Commons
![](https://dlakultury.pl/wp-content/uploads/2023/11/4.jpg)
fragment wystawy
W swoich założeniach rzeźbiarskich Dani Karavan używał zadziwiająco prostych, powtarzalnych form. Większość jego realizacji opiera się o podstawowe formy geometryczne – koła, trójkąty, linie, ale także cylindryczne wieże, kopuły, ostrosłupy i sfery. Połączenie tej prostoty z klasycznymi podziałami kompozycyjnymi, monochromatyczną barwą i elementami przyrody zastanej in situ, pomimo często monumentalnej skali betonowych i kamiennych realizacji, przynosi zaskakujące poczucie porządku, spokoju i harmonii.
Niezwykle ważnym elementem działalności artysty było jego zaangażowanie w życie obywatelskie. Karavan zabiegał o dialog między Żydami i Palestyńczykami, był wielkim orędownikiem budowania porozumienia między tymi narodami. Należał do Yesh Din, izraelskiej organizacji non-profit, która zapewnia pomoc prawną Palestyńczykom. Swój niepokój dotyczący problemów społecznych i politycznych wyrażał poprzez różnego rodzaju publikacje prasowe i manifesty. Jednak wyczulenie artysty na kwestie pokoju, praw człowieka, sprawiedliwości wyrażało się przede wszystkim poprzez jego twórczość.
![](https://dlakultury.pl/wp-content/uploads/2023/11/5.jpg)
Wystawa „Dani Karavan Artysta/Obywatel” w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku prezentuje modele, fotografie, filmy i rysunki wybranych realizacji artysty. Przedstawione realizacje Karavan wykorzystywał podczas antywojennych i prodemokratycznych kampanii społecznych. Instalacja, która otwiera ekspozycję, to symulacje 3D trzech kolumn Drogi Pokoju na pustyni Negew, którą rzeźbiarz zrealizował w latach 1996-2000. Założenie składa się ze stu kolumn posadowionych na przestrzeni 3 kilometrów, od starożytnej osady Nitzana po okolice przejścia granicznego z Egiptem. Na każdej z rzeźb wykute zostało słowo „pokój” w językach kultur związanych z tym miejscem od starożytności po czasy obecne.
Na wystawie zaprezentowano także model z brązu pierwszego i najbardziej imponującego dzieła site specific Daniego Karavana, czyli Pomnika Brygady Negew, której żołnierze walczyli w wojnie o niepodległość Izraela w 1948 roku. Pomnik powstał w latach sześćdziesiątych XX wieku w okolicach miasta Beer Szewa i stał się punktem odniesienia dla pozostałych realizacji artysty. Pomimo, że realizacja upamiętnia poległych, artysta chciał, aby było to miejsce pełne życia i radości. „Chciałem stworzyć miejsce, gdzie bawić się będą dzieci i gdzie pamięć miesza się z życiem” – mówił o swojej realizacji w 2014 r. Rzeczywiście Pomnik Negew do dziś służy jako miejsce zabaw i peregrynacji, jest także wykorzystywany podczas działań artystycznych, kampanii społecznych i edukacyjnych.
![](https://dlakultury.pl/wp-content/uploads/2023/11/6.jpg)
![](https://dlakultury.pl/wp-content/uploads/2023/11/7.jpg)
Inne dzieła Karavana, których modele pokazuje wystawa w Orońsku, to m.in. Droga Praw Człowieka w Norymberdze i Pasaże – ku czci Waltera Benjamina w hiszpańskim Portbou. Norymberskie założenie to symboliczna brama i kolumnada składająca się z 30 kolumn ustawionych wzdłuż 170-metrowej uliczki. Na kolumnach wykuto w różnych językach 30 artykułów Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Pasaże w Portbouto pomnik ku czci niemiecko-żydowskiego filozofa Waltera Benjamina, który zginął tragicznie w 1940 roku podczas próby przekroczenia granicy francuskiej. Ma formę korytarza z zardzewiałej stali, wkomponowanego w klif schodzący skośnie ku morzu. Schodząc korytarzem widz dostrzega morze dopiero na samym końcu pasażu. Tam jednak obserwator jest zablokowany przez taflę szkła, na której wyryto cytat z Benjamina: „Trudniej uczcić jest pamięć bezimiennych niż ludzi znanych”.
![](https://dlakultury.pl/wp-content/uploads/2023/11/8.jpg)
![](https://dlakultury.pl/wp-content/uploads/2023/11/9.jpg)
Wpisane na trwałe w krajobraz in situ rzeźbiarskie environments Daniego Karavana rozsiane są po całym świecie. Dzięki modelom, szkicom, filmom i fotografiom Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku pozwala zapoznać się z kilkoma założeniami, których nigdy nie mielibyśmy szansy obejrzeć w jednym miejscu. Obserwując elementy wystawy i wgłębiając się w program ideowy Karavana widzimy na wskroś nowoczesnego artystę, który rozumiał znaczenie natury dla współczesnego człowieka i potrafił włączyć ją w proces artystyczny. Na pierwszy plan wyłania się jednak artysta – aktywista, żarliwy obrońca demokracji i pokoju, propagator praw człowieka i tolerancji. Kiedy w 1966 roku został poproszony o zaprojektowanie centralnej ściany w sali obrad izraelskiego parlamentu, pomimo głębokiego zanurzenia w kulturze żydowskiej, odmówił umieszczenia na płaskorzeźbie hebrajskich cytatów biblijnych, aby nie dyskryminować wyznawców innych religii i języków Izraela. Wielokrotnie, kiedy Kneset obradował nad antydemokratycznymi ustawami, Karavan żądał zasłonięcia swojej pracy.
![](https://dlakultury.pl/wp-content/uploads/2023/11/10.jpg)
Czy Karavan wierzył w wartości, o których mówił? Z pewnością. Czy wierzył, że sztuka może zmienić świat? Można mieć wątpliwości. W publikacji „Can Art Aid in Resolving Conflicts” artysta przyznaje: „Sztuka powinna odgrywać konstruktywną rolę w rozwiązywaniu konfliktów, ale w jaki sposób? Próbuję znaleźć przykłady, kiedy sztuka mogła wpłynąć na budowę porozumienia w konfliktowych sytuacjach, ale nie jestem w stanie. Siła sztuki jest niewystarczająca, aby zapobiegać zbrodniom”.
7 października, dzień przed otwarciem wystawy Daniego Karavana w Orońsku, Hamas zaatakował Izrael, zabijając około 1200 Żydów. W odpowiedzi żołnierze izraelscy zabili ponad pięć tysięcy Palestyńczyków. Sztuka była bez szans.
Jolanta Boguszewska
Link do wydarzenia: Artysta/Obywatel | Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku (rzezba-oronsko.pl)
Wystawa czynna do 11 lutego 2024 r.
mecenas kultury
![](https://dlakultury.pl/wp-content/uploads/2023/10/logo-PGE-artyk.jpg)