“Serenissima East” to tytuł międzynarodowej wystawy sztuki współczesnej, którą do 31 grudnia można oglądać w Centrum Sztuki Współczesnej Znaki Czasu w Toruniu. Prace polskich, litewskich, łotewskich i estońskich artystów nawiązują do czasów Rzeczpospolitej Obojga Narodów, gdy wieloetniczność silnie oddziaływała na ówczesną kulturę. Po latach artyści pochodzący z krajów nadbałtyckich łączą siły, prezentując sztukę uniwersalną, spajającą narody i pokolenia, skłaniającą do refleksji.

Na powierzchni wynoszącej blisko 2000 metrów kwadratowych można zobaczyć zarówno malarstwo, rzeźbę czy grafikę, jak i filmy animowane oraz nowoczesne formy wideo-art. Wśród prezentowanych prac znajdują się dzieła Andrzeja Wróblewskiego, Tomasza Ciecierskiego, Jana Dobkowskiego, Wojciecha Fangora, Jonasa Gasiūnasa, Kristapsa Zarinsa, Andrisa Vitolinsa, Jonasa Mekasa i wielu innych artystów znanych szerszej, a także wyspecjalizowanej publiczności.

Semantyczna, symboliczna i historyczna podróż

Serenissima, czyli Najjaśniejsza – takim mianem określa się Wenecję, która rokrocznie przyciąga tłumy artystów z całego świata a także Rzeczpospolitą Obojga Narodów, nawiązując do potęgi Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wystawa swoją premierę ma w Polsce, następnie zostanie zaprezentowana w Wenecji podczas Biennale Sztuki 2024, kolejno trafi do litewskich, łotewskich i estońskich instytucji promujących sztukę współczesną.

Odwiedzający mają szansę doświadczyć najwyższej jakości sztuki, ale również odbyć historyczną podróż do XVI i XVII wieku, gdy na mocy Unii Lubelskiej połączone siły polsko-litewskie stanowiły silne politycznie państwo. Mocarstwo w XVIII wieku zostało rozebrane przez sąsiadów i na długie lata zniknęło z map. Wskrzeszone po 1918 roku, rozdzielone w 1945 roku po Konferencji Jałtańskiej, następnie wchłonięte przez ZSRR. Solidarność i upadek muru berlińskiego to symboliczne wydarzenia, dzięki którym po raz drugi odzyskaliśmy niepodległość, przypieczętowane przystąpieniem do Unii Europejskiej i ponownym połączeniem państw.

Sztuka uniwersalna

Co warte podkreślenia, aspekt historyczny odgrywa bardzo ważną, symboliczną rolę, jednak nie był brany pod uwagę podczas selekcji dzieł. Kurator wystawy, Krzysztof Stanisławski, zadbał o to, aby „Serenissima East” nie wartościowała sztuki względem państw. Dzięki temu odwiedzający mogą zapoznać się z twórczością ikon sztuki współczesnej, ale również odkryć dzieła artystów nieznanych szerszej publiczności.

Wśród prezentowanych dzieł znajdują się prace Andrzeja Wróblewskiego – jednego z najwybitniejszych polskich artystów drugiej połowy XX wieku, Joansa Gasiūnasa – wileńskiego artysty uznawanego za jednego z najbardziej oryginalnych malarzy, Wojciecha Fangora – współtwórcy Polskiej Szkoły Plakatu, Kaida Ole – estońskiego malarza, którego twórczość wyróżnia krytyczne poczucie absurdu, Jonasa Mekasa – twórcy form wideo-artu i bliskiego współpracownika Andy’ego Warhola, Józefa Robakowskiego – artysty multimedialnego a także członka niezależnego ruchu artystycznego.

To tylko niektóre nazwiska artystów, których dzieła można oglądać w Toruniu. Wystawa “Serenissima East” to doskonała okazja do poznania świata sztuki uniwersalnej. Dla odwiedzających weneckie Biennale pochodzenie artystów nie odgrywa kluczowej roli. Ważniejsze jest przesłanie samego dzieła. Podobnie jest z toruńską ekspozycją, liczy się przede wszystkim sztuka. Nie ma znaczenia, czy artysta urodził się w Polsce, Wilnie, Łotwie czy Estonii.

Nagradzane animacje

Sztuka współczesna to nie tylko malarstwo, rzeźba czy grafika, ale również ruchy artystyczne i nowe formy sztuki – graffiti, wideo-art, animacje. Odwiedzający wystawę mogą uczestniczyć w projekcjach filmów Piotra Dumały, laureata licznych nagród w dziedzinie filmu animowanego.

Zaprezentowane zostały trzy krótkometrażowe filmy: nominowane do Oscara “Hipopotamy” – ilustrujące zderzenie płci inspirowane zachowaniami hipopotamów, “Franz Kafka” – film realizowany metodą malowania i wydrapywania obrazów na płytach gipsowych przybliżający biografię pisarza oraz “Zbrodnia i Kara” – artystyczna adaptacja powieści Fiodora Dostojewskiego.

Kontynuacja projektu

Przygotowania do wystawy trwały pięć lat. Od 2018 roku kurator w trakcie wyjazdów studyjnych odbywał rozmowy z artystami oraz litewskimi, łotewskimi i estońskimi partnerami. Jak podkreśla Krzysztof Stanisławski, to przedstawiciele państw bałtyckich nalegali na premierę wystawy w Polsce. To duże wyróżnienie dla naszego kraju i jednocześnie możliwość pokazania wysokiej jakości sztuki terenów dawnej Rzeczpospolitej.

W 2024 roku ekspozycja zostanie zaprezentowana podczas weneckiego Biennale Sztuki, następnie będzie udostępniona dla publiczności w Rydze, Wilnie i Tallinie. Kontynuacją projektu będzie wystawa “Serenissima West”, poświęcona sztuce współczesnej państw zachodnich.

Magda Sjena