Biblijny król Dawid grał podobno znakomicie na harfie, a rzymski cesarz Neron był ponoć – przynajmniej we własnym mniemaniu – wirtuozem gry na lirze. Również w bliższych nam czasach liczni władcy i przywódcy państwowi wykazywali ponadprzeciętne uzdolnienia muzyczne. Bywało także odwrotnie – los rzucał w wir życia politycznego zawodowych muzyków… Oto sylwetki wybranych postaci, które odnosiły sukcesy w obu dziedzinach.
Leopold I Habsburg (1640–1705)
Król Węgier i Czech, arcyksiążę Austrii, a od 1658 roku król Niemiec i cesarz rzymski narodu niemieckiego. Był miłośnikiem muzyki i mecenasem muzyków, na jego dworze działali między innymi Giovanni Bononcini, Johann Caspar Kerll i Johann Joseph Fux. Za jego panowania powstał pierwszy w Wiedniu teatr operowy. Sam cesarz również komponował – szczególnie cenione i do dziś wykonywane są przede wszystkim jego utwory religijne: Stabat Mater, msze, kilka opracowań requiem. Był też autorem oratoriów, suit baletowych oraz oper.
Zachowały się także kompozycje innych uzdolnionych muzycznie władców z rodu Habsburgów – ojca Leopolda, Ferdynanda III oraz jego syna, Józefa I.
Fryderyk II Wielki (1712–1786)
Król Prus z dynastii Hohenzollernów, główny pomysłodawca pierwszego rozbioru Polski. Utalentowany flecista i kompozytor, mecenas muzyków i miłośnik sztuki. To dla niego Johann Sebastian Bach napisał Das musikalische Opfer. Na jego berlińskim dworze działali między innymi Carl Philipp Emanuel Bach oraz Johann Joachim Quantz, u którego król pobierał lekcje gry na flecie i kompozycji. Fryderyk II skomponował ponad sto sonat fletowych i cztery koncerty na ten instrument, a także opery i sinfonie. Szczególnie utwory fletowe cieszą się uznaniem muzykologów i do dziś są grywane i nagrywane.
Jego syn i następca, Fryderyk Wilhelm II, był utalentowanym wiolonczelistą, a wnuk, Fryderyk Wilhelm III, komponował marsze wojskowe, w tym popularny do dziś Preußischer Präsentiermarsch.
Tadeusz Kościuszko (1746–1817)
Polski generał, bohater wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych, naczelnik insurekcji kościuszkowskiej. Z wykształcenia inżynier wojskowy, specjalista od fortyfikacji; projektował również architekturę i ogrody, był też utalentowany w dziedzinie malarstwa i rysunku – przez rok kształcił się nawet w Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby w Paryżu. Grał znakomicie na klawesynie i fortepianie, a okazjonalnie zajmował się kompozycją. W 1797 roku w Londynie ukazały się drukiem – jak głosił napis na stronie tytułowej – „Dwa Polonezy i Walc skomponowane dla Patriotycznej Armii Polskiej przez Generała Kościuszkę”. Rękopis tych utworów nie zachował się, ale na jednym z dwóch znanych egzemplarzy tego wydawnictwa, zakupionym w 1955 roku przez Bibliotekę Narodową, znajduje się odręczna dedykacja w języku angielskim, którą grafolodzy zidentyfikowali jako napisaną ręką Kościuszki. Niektórzy muzykolodzy kwestionują jednak jego autorstwo tych dzieł.
Giuseppe Verdi (1813–1901)
Najwybitniejszy kompozytor włoski XIX wieku, twórca dwudziestu ośmiu oper, do dziś stanowiących filary repertuaru teatrów operowych na całym świecie. Uważany powszechnie za „ojca narodu”, był jedną z ikon walki o zjednoczenie Włoch. Ogromną popularność przyniosła mu opera Nabucco (1842), pełna aluzji do sytuacji politycznej na ziemiach włoskich pod rządami Habsburgów. Chór Va, pensiero z tej opery stał się nieoficjalnym hymnem ruchu oporu i do dziś jest jedną z najważniejszych włoskich pieśni narodowych. Elementy patriotyczne i nawiązania do ruchów zjednoczeniowych są także obecne w wielu kolejnych dziełach kompozytora. Hasło „Viva Verdi!”, często wykrzykiwane i wypisywane na murach, odczytywano jako akronim – Viva Vittorio Emanuele, Re d’Italia! (Niech żyje Wiktor Emanuel, król Włoch!). W 1861 roku Verdi został wybrany posłem do pierwszego parlamentu zjednoczonych Włoch, a od 1874 roku był członkiem senatu. W pogrzebie kompozytora w Mediolanie w 1901 roku uczestniczyło trzysta tysięcy osób.
Ignacy Jan Paderewski (1860–1941)
Jeden z największych pianistów w historii muzyki, wielbiony przez publiczność na całym świecie i cieszący się powszechnym szacunkiem, a także jeden z czołowych kompozytorów polskiego neoromantyzmu, twórca między innymi licznych utworów fortepianowych, Fantazji polskiej na fortepian i orkiestrę, Symfonii „Polonia”, opery Manru. W latach pierwszej wojny światowej zakładał liczne organizacje pomocowe, a podczas podróży koncertowych prowadził intensywną działalność dyplomatyczną na rzecz sprawy polskiej. To on przekonał prezydenta Wilsona, by ten zawarł kwestię niepodległości Polski w swym programie pokojowym. Po odzyskaniu niepodległości Paderewski wrócił do kraju, a jego przybycie do Poznania stało się impulsem dla wybuchu powstania wielkopolskiego. W 1919 roku zgodził się objąć tekę premiera i ministra spraw zagranicznych rządu Rzeczypospolitej. Jego autorytet przyśpieszył uznanie niepodległości Polski przez państwa zachodnie. Reprezentował rząd na konferencji pokojowej w Paryżu, zakończonej podpisaniem traktatu wersalskiego. Po niespełna roku, nie chcąc brać udziału w bieżących intrygach politycznych, podał się do dymisji.
Richard Nixon (1913–1994)
Prezydent Stanów Zjednoczonych w latach 1969–1974. Od dzieciństwa grał amatorsko na fortepianie, a także na skrzypcach, klarnecie, saksofonie i akordeonie. Podczas prezydentury wielokrotnie siadał do fortepianu przy różnych wydarzeniach publicznych (na przykład zagrał Happy Birthday podczas uroczystości z okazji siedemdziesiątych urodzin Duke’a Ellingtona). Jeszcze przed objęciem stanowiska prezydenta wystąpił w programie telewizyjnym, wykonując króciutki koncert fortepianowy własnego autorstwa (z towarzyszeniem „piętnastu demokratycznych skrzypków”).
Również wielu innych prezydentów Stanów Zjednoczonych wykazywało uzdolnienia muzyczne – na przykład Thomas Jefferson grał na skrzypcach i wiolonczeli, John Quincy Adams na flecie, Chester Arthur na banjo, Woodrow Wilson na skrzypcach, Harry Truman na fortepianie, a Bill Clinton na saksofonie.
Edward Heath (1916–2005)
Premier Wielkiej Brytanii w latach 1970–1974. Od dzieciństwa uczył się grać na fortepianie i organach, podczas studiów na Oxfordzie prowadził zespoły studenckie, przez całe życie dyrygował dorocznymi koncertami kolędowymi w rodzinnym mieście Broadstairs. Wielokrotnie występował jako dyrygent z London Symphony Orchestra, prowadził także inne orkiestry w Wielkiej Brytanii, Niemczech, USA i innych krajach. W 1976 roku był jednym z założycieli European Community Youth Orchestra (obecnie European Union Youth Orchestra). Dokonywał również nagrań płytowych, między innymi w roku 1988 poprowadził English Chamber Orchestra w nagraniach Koncertu potrójnego Ludwiga van Beethovena i Koncertu wiolonczelowego G-dur Luigiego Boccheriniego (IMP Classics).
Helmut Schmidt (1918–2015)
Kanclerz Republiki Federalnej Niemiec w latach 1974–1982. Od dzieciństwa grał na fortepianie; przez całe życie, nawet podczas pełnienia funkcji kanclerza, ćwiczył regularnie na instrumencie przez przynajmniej godzinę dziennie. Wziął udział w dwóch nagraniach płytowych – w 1982 roku wraz z Christophem Eschenbachem i Justusem Frantzem oraz orkiestrą Filharmonii Londyńskiej pod batutą Eschenbacha nagrał Koncert na trzy fortepiany Wolfganga Amadeusza Mozarta (EMI Records), zaś w roku 1985 – z Eschenbachem, Frantzem, Gerhardem Oppitzem i orkiestrą Filharmonii Hamburskiej – Koncert na cztery fortepiany Johanna Sebastiana Bacha (Deutsche Grammophon). Gdy pod koniec życia utracił słuch, bardzo ubolewał, że nie może już słuchać ukochanej muzyki.
Mikis Theodorakis (1925–2021)
Jeden z najwybitniejszych kompozytorów greckich XX wieku, twórca między innymi muzyki do słynnego filmu Grek Zorba, a także licznych dzieł symfonicznych, kameralnych, oratoryjnych, oper i baletów. W czasie drugiej wojny światowej walczył w komunistycznej partyzantce, podczas wojny domowej był represjonowany i torturowany przez władze. Od 1964 roku był członkiem greckiego parlamentu, po puczu wojskowym w 1967 roku został internowany. Trzy lata później, wskutek nacisków najwybitniejszych muzyków z całego świata, zezwolono mu na opuszczenie kraju. Na emigracji aktywnie działał na rzecz przywrócenia demokracji w ojczyźnie. W 1974 roku wrócił do Grecji, witany jako bohater narodowy. Działał na rzecz pojednania narodowego, od roku 1981 był członkiem parlamentu, a w latach 1990–1992 ministrem bez teki w prawicowym rządzie. W 1993 roku wycofał się z życia politycznego pod wpływem krytyki środowisk lewicowych, które zarzucały mu zdradę ideałów. Nadal jednak działał na rzecz pokoju i praw człowieka, a w 2000 roku był nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla.
Vytautas Landsbergis (ur. 1932)
Litewski muzykolog, wieloletni profesor wileńskiego konserwatorium, autor cenionej biografii Mikolajusa Konstantinasa Čiurlionisa – najwybitniejszego litewskiego kompozytora i malarza. W latach osiemdziesiątych XX wieku był jednym z głównych działaczy litewskiego ruchu niepodległościowego Sąjūdis, w roku 1990 został przewodniczącym parlamentu Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Pod jego przywództwem Litwa ogłosiła niepodległość oraz odparła interwencję zbrojną Armii Radzieckiej. Do roku 2004 był członkiem parlamentu litewskiego (w latach 1996–2000 ponownie jego przewodniczącym), a następnie, do 2014 roku, deputowanym do Parlamentu Europejskiego. W 2022 roku uchwałą parlamentu został oficjalnie uznany za pierwszego przywódcę niepodległej Litwy (urząd prezydenta ustanowiono dopiero w 1993 roku).
Condoleezza Rice (ur. 1954)
Amerykańska polityczka, sekretarz stanu w administracji prezydenta George’a W. Busha w latach 2005–2009. Jej rodzice byli miłośnikami muzyki, a jej imię pochodzi od włoskiego określenia con dolcezza (słodko, delikatnie, łagodnie). Od dzieciństwa grała na fortepianie, początkowo planowała nawet poświęcić się pianistyce profesjonalnie. W wieku piętnastu lat wystąpiła z Denver Symphony Orchestra, grając Koncert fortepianowy d-moll Mozarta. Podczas kariery politycznej regularnie ćwiczyła na fortepianie, wielokrotnie uświetniała swymi występami wydarzenia dyplomatyczne, grając zarówno solo, jak i z założonym przez siebie zespołem, złożonym z muzyków-amatorów. Występowała publicznie z wiolonczelistą Yo-Yo Ma i śpiewaczką Arethą Franklin.
Ivo Josipović (ur. 1957)
Chorwacki kompozytor i polityk, prezydent Chorwacji w latach 2010–2015. Ukończył studia prawnicze na uniwersytecie w Zagrzebiu oraz kompozytorskie w zagrzebskiej akademii muzycznej, później wykładał na obu tych uczelniach. Był dyrektorem międzynarodowego festiwalu muzyki współczesnej „Muzički biennale Zagreb”. Skomponował ponad pięćdziesiąt utworów orkiestrowych, kameralnych i solowych oraz operę Lennon. Otrzymał kilka międzynarodowych nagród kompozytorskich. Od roku 2003 był członkiem parlamentu, a w roku 2010 został wybrany na prezydenta. Podczas jego kadencji Chorwacja stała się członkiem Unii Europejskiej. Nie uzyskał reelekcji w następnych wyborach prezydenckich, niepowodzeniem zakończyło się również kandydowanie w dwóch kolejnych wyborach parlamentarnych.
Paweł Markuszewski
