Wakacyjne szlaki zaprowadziły mnie w tym roku do Finlandii. Prawdziwym kultem otaczana jest tam postać Jeana Sibeliusa, najwybitniejszego kompozytora fińskiego i czołowego – obok Edvarda Griega – twórcy skandynawskiej szkoły narodowej. Sibeliusowi poświęcone są trzy muzea, w tym dwa w miejscach, gdzie mieszkał. Pomnik kompozytora w Helsinkach należy do najczęściej odwiedzanych atrakcji turystycznych fińskiej stolicy.
Znaczenie Sibeliusa w Finlandii wykracza daleko poza sferę muzyki. W fińskiej kulturze, historii i tożsamości narodowej kompozytor zajmuje czołowe miejsce. Jest jednym z symboli walki o niepodległość – jego muzyka wzmacniała ducha narodu podczas rosyjskiej okupacji. Najsłynniejsze dzieło Sibeliusa – poemat symfoniczny Finlandia – traktowano jako symbol oporu wobec rusyfikacji. Fragment muzyki poematu z dopisanym później patriotycznym tekstem jest do dziś uznawany za nieoficjalny hymn narodowy.
Sibelius już za życia był uznawany w Finlandii za narodowego bohatera. Otrzymał najwyższe odznaczenia państwowe, a jego urodziny traktowano niemalże jako święto narodowe. Do jego domu w podhelsińskim Järvenpää pielgrzymowali artyści i politycy z całego świata. Muzyka Sibeliusa wyrastająca z ducha fińskiej przyrody, historii, kultury i mitologii, wciąż stanowi punkt odniesienia dla kolejnych pokoleń fińskich twórców różnych dziedzin sztuki.
Hämeenlinna
Jean Sibelius urodził się 8 grudnia 1865 roku w Hämeenlinna, dziś kilkudziesięciotysięcznym mieście położonym około 120 kilometrów na północ od Helsinek. Spędził tam pierwsze dwadzieścia lat życia.
W domu, w którym przyszedł na świat, mieści się muzeum, otwarte w 1965 roku, w stulecie urodzin kompozytora. To typowy dla XIX-wiecznej architektury Finlandii drewniany budynek, wybudowany w 1834 roku. Nie zachowały się oryginalne wnętrza z czasów dzieciństwa Sibeliusa – po śmierci ojca matka sprzedała dom i zamieszkała wraz z dziećmi u swojej matki (przyszły kompozytor miał wtedy trzy lata). Obecna aranżacja odtwarza zarówno XIX-wieczny układ pomieszczeń, jak i ich wyposażenie. Centralnym punktem jest salon, w którym często odbywają się koncerty. W czterech przylegających do niego pomieszczeniach znajduje się ekspozycja opowiadająca o latach dziecinnych i rodzinie kompozytora. Odtworzono także wnętrze sypialni, w której Sibelius przyszedł na świat.
W Hämeenlinna warto również zobaczyć położony przy rynku kościół, do którego uczęszczał przyszły twórca, a także park im. Sibeliusa z pomnikiem kompozytora i odtwarzającymi jego utwory ławeczkami. Do głównych atrakcji miejscowości należy także XIII-wieczny zamek.
Ainola
Najsłynniejszym miejscem związanym z Sibeliusem jest Ainola – dom, w którym mieszkał przez ponad pół wieku. Mieści się on na skraju miasteczka Järvenpää, około 30 kilometrów na północny wschód od Helsinek. Sibelius nazwał posiadłość Ainola na cześć swej żony Aino; dziś tę nazwę przyjęła także część miasteczka i pobliska stacja kolejowa.
Ainola została wybudowana w 1904 roku. Sibelius poszukiwał miejsca z dala od miasta, gdzie mógłby w spokoju komponować. Postawił architektowi tylko dwa wymagania: piec opalany drewnem i brak bieżącej wody, której dźwięk mógłby zakłócać koncentrację kompozytora podczas pracy. Piękna, drewniana, piętrowa willa położona jest na wzgórzu nieopodal jeziora, w rozległym ogrodzie, a właściwie w lesie. Wśród drzew znajduje się grób Jeana i Aino Sibeliusów.
Kompozytor mieszkał w Ainoli aż do śmierci 20 września 1957 roku. Żona przeżyła go o dwanaście lat. Po jej śmierci córki, których Sibeliusowie mieli aż sześć, sprzedały dom państwu; od 1974 roku działa tam muzeum. W przeciwieństwie do Hämeenlinna – tu wszystko jest oryginalne. Zachowało się autentyczne wyposażenie i liczne przedmioty osobiste należące do Jeana i Aino. Zwiedzającym udostępniono tylko parter rezydencji: salon z należącym do kompozytora fortepianem, jadalnię ze słynnym zielonym kominkiem, bibliotekę, gabinet-sypialnię, do którego Sibelius przeniósł się z piętra, gdy miał już kłopoty z chodzeniem po schodach, oraz kuchnię i pokój służącej. Na piętro nie ma wstępu, ale można obejrzeć wnętrza na krótkim filmie. Dostępne są szczegółowe opisy ekspozycji, na życzenie również w języku polskim. Na ścianach wiszą liczne dzieła sztuki, w tym obrazy najwybitniejszych fińskich malarzy – Akselego Gallena-Kalleli, Alberta Edefelta i Eero Järnefelta (brata żony kompozytora). Można też zwiedzać stojącą w ogrodzie saunę – nieodzowny element życia codziennego w Finlandii. Na terenie posiadłości znajduje się również kawiarnia i sklepik z pamiątkami.
Turku
Najważniejszym muzeum muzycznym w Finlandii jest Muzeum Sibeliusa w Turku, najstarszym mieście i pierwszej stolicy kraju. Obecny budynek, utrzymany w modernistycznym stylu, powstał w latach sześćdziesiątych XX wieku, początki działalności muzeum sięgają jednak 1926 roku. Początkowo była to ekspozycja zbiorów muzycznych Uniwersytetu Åbo (szwedzka nazwa Turku), w 1949 roku za zgodą Sibeliusa muzeum przyjęło jego imię.
Ekspozycja rozmieszczona jest dookoła centralnie położonej sali koncertowej, w której odbywają się liczne koncerty i festiwale. Jej pierwszą częścią jest niewielka wystawa biograficzna poświęcona kompozytorowi i jego najważniejszym dziełom, można tu także posłuchać wybranych utworów Sibeliusa. Dalej umiejscowiony jest kącik muzyczny, w którym można spróbować swoich sił w grze na różnych instrumentach – od klawesynu poprzez fisharmonię, organy, pianino, aż do gitary elektrycznej i thereminu. Kolejnym elementem ekspozycji jest wystawa czasowa (podczas mojej wizyty prezentowano historię fińskiej opery), a następnie mały zbiór instrumentów z ciekawymi objaśnieniami dotyczącymi historii muzyki orkiestrowej oraz roli poszczególnych instrumentów i ich grup w orkiestrze.
W podziemiach prezentowana jest kolekcja fińskich instrumentów klawiszowych – fortepiany, pianina, organy, fisharmonie, ale także między innymi „pianokantele” (krzyżówka pianina i kantele – narodowego instrumentu fińskiego, odmiany cytry). To tylko niewielka część ogromnego zbioru instrumentów, należącego do muzeum.
Helsinki
W fińskiej stolicy nie ma muzeum poświęconego Sibeliusowi – Ainola położona jest zaledwie o pół godziny drogi pociągiem podmiejskim. Warto odwiedzić natomiast słynny pomnik kompozytora, położony w parku jego imienia w helsińskiej dzielnicy Töölö. Odsłonięta w 1967 roku stalowa rzeźba autorstwa fińskiej rzeźbiarki Eili Hiltunen do dziś wywołuje skrajne emocje, należy jednak do najczęściej odwiedzanych przez turystów atrakcji miasta.
Pomnik składa się z ponad 600 stalowych rur, pustych w środku i rezonujących na wietrze, zespawanych w abstrakcyjną formę, przywodzącą na myśl może gigantyczne organy, a może rozłożyste drzewo. Całość ma 8,5 metra wysokości i waży około 24 ton. Obok umieszczona jest niewielka, odlana z brązu głowa Sibeliusa. W zamierzeniu autorki, pomnik miał oddać ducha muzyki kompozytora – monumentalnej i pełnej przestrzeni. W interpretacjach często przywoływane są skojarzenia z fińską przyrodą, lasem, zorzą polarną, a także ulotnością zjawiska muzyki.
Podróż śladami Sibeliusa to wyjątkowa okazja, by nie tylko poznać życie i twórczość kompozytora, ale także dotknąć istoty fińskiej tożsamości. Opisane powyżej miejsca tworzą opowieść o niezwykłym człowieku, o którym pamięć Finlandia z dumą pielęgnuje. Podążając jego śladami, można lepiej zrozumieć głębię fińskiej kultury i jej zakorzenienie w naturze.
Paweł Markuszewski
▼ To może Cię zainteresować ▼