Nasi południowi sąsiedzi ogłosili rok 2024 Rokiem Muzyki Czeskiej, przypadają w nim bowiem okrągłe rocznice urodzin lub śmierci czterech najwybitniejszych (a także wielu pomniejszych) czeskich kompozytorów: Bedřicha Smetany, Antonína Dvořáka, Leoša Janáčka i Bohuslava Martinů. O życiu i dziełach tych czterech twórców oraz o poświęconych im muzeach już pisałem. W ostatnim odcinku cyklu „Rok Muzyki Czeskiej” proponuję przegląd wybranych muzeów i wystaw upamiętniających innych kompozytorów.

Tematyka muzyczna w czeskich muzeach jest właściwie wszechobecna. W wielu muzeach miejskich i regionalnych, na zamkach i w pałacach można często odnaleźć wspaniałe zbiory instrumentów, ekspozycje poświęcone miejscowym kompozytorom lub wykonawcom bądź upamiętniające pobyt wielkich muzyków. Samo wymienienie wszystkich przekroczyłoby z pewnością ramy tego tekstu, wybrałem zatem kilkanaście bądź to najciekawszych, bądź związanych z najwybitniejszymi postaciami z historii muzyki czeskiej i nie tylko czeskiej.

Kompozytorzy dawnych epok

W powszechnej świadomości melomanów muzyka czeska zaczyna się od Bedřicha Smetany i Antonína Dvořáka, jednak już w poprzednich stuleciach czescy muzycy odgrywali ważną rolę na europejskiej scenie muzycznej. Czechem był Jan Dismas Zelenka (1679–1745), zwany „katolickim Bachem”, działający na drezdeńskim dworze Augusta II Mocnego; w rodzinnych Louňovicach pod Blaníkem upamiętniony został obeliskiem z tablicą pamiątkową. Czechami byli liczni twórcy czeskiego klasycyzmu, na czele z Janem Václavem Stamicem (1717–1757), głównym twórcą przedklasycznej szkoły mannheimskiej, na którego rodzinnym domu w Havlíčkův Brodzie znajduje się tablica upamiętniająca kompozytora.

Na zamku w położonym niedaleko Pragi miasteczku Benátky nad Jizerou, gdzie mieści się wspominana w jednym z poprzednich odcinków izba pamięci Bedřicha Smetany, upamiętnieni zostali skromną ekspozycją również bracia Bendowie: František (Franz, 1709–1786) i Jiří Antonín (Georg Anton, 1722–1795). Urodzeni w tej miejscowości kompozytorzy działali później na dworach różnych niemieckich królów i książąt, a František Benda spędził również kilka lat w Warszawie jako skrzypek w kapeli dworskiej Augusta II Mocnego.

Izba pamięci braci Pavla (1756–1808) i Antonína (1761–1820) Vranických (Wranitzkych) znajduje się w klasztorze norbertanów w ich rodzinnej miejscowości Nová Říše w regionie Vysočina. Obaj bracia uczyli się między innymi u Josepha Haydna w Wiedniu, później zaś byli dyrygentami licznych wiedeńskich orkiestr. Pavel Vranický przyjaźnił się z Mozartem, jego znakomicie przyjęty singspiel Oberon miał ponoć zainspirować wiedeńskiego klasyka do skomponowania Czarodziejskiego fletu.

W miejscowości Čáslav w środkowych Czechach, niedaleko słynnej Kutnej Hory, urodził się znakomity pianista i kompozytor Jan Ladislav Dusík (Dussek, 1760–1812), którego koncerty fortepianowe zapowiadają wczesnoromantyczny styl brillant. W miejscowej Čáslavskiej Galerii mieści się niewielka ekspozycja poświęcona temu twórcy.

Jakub Jan Ryba (1765–1815) – autor między innymi jedynej w swoim rodzaju Czeskiej Mszy Bożonarodzeniowej, w której łaciński tekst poszczególnych części liturgii zastąpiony został czeskojęzycznym, utrzymanym w ludowym charakterze librettem opowiadającym o narodzinach Jezusa w czeskiej wiosce i pasterzach przybywających, by złożyć mu hołd – spędził większą część życia w położonym na południowy zachód od Pragi Rožmitálu pod Třemšínem. W tamtejszym muzeum znajduje się poświęcona kompozytorowi izba pamięci.

Uważany za jednego z najwybitniejszych czeskich twórców przed Smetaną, Václav Jan Tomášek (1774–1850) urodził się w miasteczku Skuteč w środkowych Czechach. Jego rodzinny dom, zachowany w niezmienionej od XVIII wieku postaci, mieści izbę pamięci kompozytora.

Kompozytorzy czescy XX wieku

Wspomniane miasteczko Skuteč związane było również z postacią Vítězslava Nováka (1870–1949), ucznia Dvořáka i jednego z ważniejszych twórców przełomu wieków. Novákbył też zapalonym taternikiem,często odwiedzał Tatry zarówno po stronie słowackiej, jak i polskiej; ukochanym górom poświęcił swój najsłynniejszy poemat symfoniczny W Tatrach. Ekspozycje poświęcone kompozytorowi znajdują się na zamku w miejscowości Kamenice nad Lipou w regionie Vysočina, gdzie się urodził oraz w muzeum regionalnym w Skutečy, gdzie spędził ostatnie lata życia.

Uczeń i zięć Dvořáka, Josef Suk, znakomity skrzypek i kompozytor, urodził się i spędził większą część życia w Křečovicach, na południe od Pragi. W domu, gdzie żył i tworzył, mieści się poświęcona mu izba pamięci.

Wielka dama muzyki czeskiej, Vítězslava Kaprálová (1915–1940), wybitna dyrygentka i kompozytorka zmarła w wieku zaledwie 25 lat, spędzała często wakacje w letniej willi swego ojca w miejscowości Tři Studně w regionie Vysočina. W roku 1938 odwiedził ją tam jej nauczyciel i kochanek, Bohuslav Martinů, który w kantacie Otwieranie studzienek uwiecznił tamtejszą ludową tradycję. Pobyt obojga znakomitych muzyków upamiętnia niewielka ekspozycja w pensjonacie Ve Vile, mieszczącym się w dawnej willi Kaprálów.

Kompozytorzy urodzeni na terenie Czech i Moraw

Zapewne niewielu melomanów wie, że kojarzony przede wszystkim z Wiedniem Gustav Mahler (1860–1909) spędził pierwsze kilkanaście lat życia na ziemi czeskiej. Urodził się w małej wiosce Kaliště niedaleko Humpolca w regionie Vysočina, gdzie jego ojciec prowadził destylarnię i wiejską karczmę. Dziś w rodzinnym domu kompozytora mieści się pensjonat i restauracja, w której obejrzeć można niewielką ekspozycję poświęconą Mahlerowi. Już w wieku kilkunastu tygodni przyszły twórca przeniósł się wraz z rodziną do niedalekiej Jihlavy. W tamtejszym Domu-Muzeum Gustava Mahlera mieści się bardzo ciekawa ekspozycja przybliżająca młodzieńcze lata kompozytora, a także postać jego żony Almy. Część wystawy opowiada również o rodzinnym interesie Mahlerów – produkcji wyrobów spirytusowych, a od kilku lat w Jihlavie produkowany jest likier Mahlerovka, oparty na oryginalnej, XIX-wiecznej recepturze.

Synem ziemi morawskiej był urodzony w Brnie Erich Wolfgang Korngold (1897–1957) austriacki kompozytor, który w latach trzydziestych XX wieku zrobił ogromną karierę w Hollywood (otrzymał nawet dwa Oscary za muzykę filmową). Na jego rodzinnym domu widnieje pamiątkowa tablica, a w ramach Muzeum Morawskiego w Brnie działa Centrum Korngolda, w którym zainteresowani badacze mogą zapoznać się z bogatym archiwum dotyczącym kompozytora.

Kompozytorzy na gościnnych występach

Kilkusetletnie panowanie Habsburgów na ziemiach czeskich sprawiło, że tereny te odwiedzali często najznakomitsi kompozytorzy europejscy. Również oni doczekali się w Czechach licznych upamiętnień.

Karl Ditters von Dittersdorf (1739–1799), jeden z najznakomitszych twórców epoki klasycyzmu, spędził ponad ćwierć wieku w śląskim Javorníku, dziś przy samej czesko-polskiej granicy (osiem kilometrów od Paczkowa), w służbie biskupa wrocławskiego Schaffgotscha. W tamtejszym muzeum miejskim mieści się izba pamięci poświęcona kompozytorowi. Ostatnie kilka lat życia Dittersdorf spędził na zamku Červená Lhota w południowych Czechach, a pochowany został w pobliskim miasteczku Deštná.

Wolfgang Amadeus Mozart (1756–1791) odwiedzał ziemie czeskie wielokrotnie. Szczególnym uczuciem darzył Pragę, a tamtejsza publiczność kochała jego muzykę. To właśnie w praskim Teatrze Stanowym odbyła się prapremiera Don Giovanniego, tu zabrzmiała także po raz pierwszy słynna Symfonia Praska. Podczas pobytów w Pradze zatrzymywał się zazwyczaj w willi Bertramka, mieszczącej się w dzielnicy Smíchov, a należącej do śpiewaczki Josefiny i kompozytora Františka Xavera Dušków. Obecnie mieści się tam izba pamięci Mozarta i małżeństwa Dušków, jej zwiedzanie jest jednak mocno utrudnione.

Potężny zamek książąt Lichnowskich w śląskim miasteczku Hradec nad Moravicí wielokrotnie gościł znakomitych kompozytorów. Dwukrotnie bawił tu Ludwig van Beethoven (1770–1827), trzykrotnie Ferenc Liszt (1811–1886), bywali tu także Niccolò Paganini i wdowa po Richardzie Wagnerze, Cosima. Ich pobytom na zamku poświęcona jest ekspozycja w salonie muzycznym, a podczas przechadzki po zamkowym parku odnaleźć można popiersia Beethovena i Liszta.

Na terenie obecnej Republiki Czeskiej przebywał kilkakrotnie również Fryderyk Chopin (1810–1849). Jeszcze przed emigracją, w 1829 roku, odwiedził Pragę, do której powrócił rok później podczas podróży do Wiednia. W roku 1835 spotkał się z rodzicami, przebywającymi na kuracji w Karlových Varach (Karlsbad). Rok później wraz z rodziną Wodzińskich odwiedził Mariánské Lázně (Marienbad). W tej ostatniej miejscowości mieści się izba pamięci polskiego kompozytora, co roku organizowany jest tam również festiwal chopinowski – w sierpniu 2024 roku odbyła się jego 65. edycja.

***

Na stronie https://www.rokceskehudby.cz/ można znaleźć (także w języku angielskim) regularnie uzupełniany kalendarz obchodów rocznicowych, przedstawień operowych i koncertów muzyki czeskich kompozytorów w różnych miastach Republiki Czeskiej i całego świata.

Szczególnej uwadze Czytelników polecam polskie tournée orkiestry Filharmonii Morawskiej w Ołomuńcu pod batutą Zsolta Hamara – koncerty odbędą się w Katowicach (12 XI, Filharmonia), Warszawie (13 XI, Uniwersytet Muzyczny), Lublinie (14 XI, Filharmonia) i Opolu (16 XI, Filharmonia); w programie muzyka Karola Szymanowskiego (Uwertura koncertowa), Antonína Dvořáka (Koncert fortepianowy, solista Marek Kozák) i Bohuslava Martinů (I Symfonia).

Paweł Markuszewski

---

Polecamy: